Wśród naturalnych skarbów przyrody znajduje się niezwykła roślina, która od wieków fascynuje ludzkość swymi leczniczymi właściwościami. Mowa tu o imbirze lekarskim, którego ekstrakt stanowi prawdziwą gwiazdę wśród suplementów diety i preparatów ziołowych. W tym obszernym artykule zgłębimy tajniki tej cennej rośliny, poznając jej niezliczone zalety oraz sposoby właściwego wykorzystania.

Źródła i pochodzenie imbiru lekarskiego

Imbir lekarski, znany również pod łacińską nazwą Zingiber officinale, jest rośliną zielną należącą do rodziny imbirowatych. Jego ojczyzną są tropikalne rejony Azji Południowo-Wschodniej, skąd rozprzestrzenił się na cały świat. Obecnie uprawiany jest na szeroką skalę w wielu krajach o ciepłym klimacie, takich jak Australia, Chiny, Indie, Jamajka, kraje Afryki Zachodniej oraz niektóre regiony Stanów Zjednoczonych.

Wygląd i budowa rośliny

Imbir lekarski to bylina wytwarzająca rozgałęzione, mięsiste kłącza o charakterystycznym, aromatycznym zapachu. Kłącza te rosną poziomo, tworząc liczne bulwiaste człony. Z nich wyrastają pędy nadziemne, osiągające wysokość nawet 90 cm, oraz mniejsze pędy kwiatowe. Liście imbiru mają lancetowaty kształt, są całobrzegie i ułożone naprzemianlegle wzdłuż łodygi. Kwiaty tej rośliny są drobne, asymetryczne, o żółtawopomarańczowej barwie z fioletowymi wstawkami.

Skład chemiczny i właściwości imbiru lekarskiego

Sekretem niezwykłych właściwości leczniczych imbiru jest jego bogaty skład chemiczny. W kłączach tej rośliny znajduje się od 1% do 4% olejku lotnego, składającego się z ponad 100 substancji aktywnych biologicznie. Wśród nich wyróżnić można seskwiterpeny, takie jak α-zingiberen, β-seskwifellandren, β-bisabolen, α-farnezen oraz zingiberol, a także monoterpeny, jak kamfen, β-skwifelandren, cynolon, cytral, terpineol i borneol.

Imbir zawiera również cenne związki fenolowe zwane gingerolami, wśród których największą aktywnością odznacza się 6-gingerol. Ponadto w składzie surowca znajdują się skrobia (nawet 50%), białka, tłuszcze, kwasy organiczne oraz składniki mineralne.

Właściwości terapeutyczne ekstraktu z imbiru

Dzięki tak bogatemu składowi ekstrakt z imbiru lekarskiego wykazuje szereg cennych właściwości terapeutycznych. Oto najważniejsze z nich:

• Działanie przeciwwymiotne i spazmolityczne – kłącze imbiru hamuje opróżnianie żołądka oraz skurcze jelit, co czyni go skutecznym środkiem przeciwwymiotnym i wspomagającym trawienie.
• Właściwości przeciwutleniające – związki takie jak 6-gingerol i 6-shogaol wykazują silne działanie antyoksydacyjne, chroniąc komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki.
• Aktywność przeciwzakrzepowa – 8-gingerol i 8-paradol hamują powstawanie tromboksanu B2 oraz agregację płytek krwi, co ogranicza ryzyko zakrzepów.
• Działanie hipolipemiczne i hipoglikemizujące – ekstrakt z imbiru obniża stężenie cholesterolu LDL oraz reguluje poziom glukozy we krwi, co ma znaczenie w profilaktyce miażdżycy i cukrzycy.
• Właściwości ochronne na układ sercowo-naczyniowy – gingerole i shogaole wykazują działanie naczyniorozszerzające, obniżając ciśnienie tętnicze krwi.
• Potencjał przeciwnowotworowy – związki fenolowe imbiru mogą indukować apoptozę komórek rakowych, jednak mechanizm tego działania wymaga dalszych badań.
• Aktywność przeciwbakteryjna, przeciwwirusowa i przeciwgrzybicza – olejki eteryczne imbiru hamują rozwój wielu patogennych drobnoustrojów, co czyni go cennym środkiem wspomagającym leczenie infekcji.
• Właściwości przeciwzapalne – gingerole i shogaole blokują powstawanie mediatorów stanu zapalnego, takich jak prostaglandyna E2 oraz czynnik NF-κB.
• Działanie neuroochronne – wyciągi z imbiru chronią komórki nerwowe przed toksycznym wpływem β-amyloidu, co może mieć znaczenie w profilaktyce choroby Alzheimera.

Jak widać, ekstrakt z imbiru lekarskiego stanowi prawdziwą skarbnicę cennych składników o szerokim spektrum działania terapeutycznego. Nie dziwi zatem, że roślina ta cieszy się niesłabnącą popularnością w ziołolecznictwie od tysięcy lat.

Zastosowanie ekstraktu z imbiru w medycynie ludowej

Tradycyjna medycyna ludowa od wieków doceniała lecznicze właściwości imbiru lekarskiego. W medycynie chińskiej oraz ajurwedzie kłącza tej rośliny były szeroko stosowane w dolegliwościach układu pokarmowego, takich jak wzdęcia, wymioty czy kolki. Imbir uważano za roślinę rozgrzewającą, pomocną w przeziębieniu i katarze.

Chińczycy wierzyli, że imbir nasila procesy pocenia się, ułatwiając w ten sposób usuwanie toksyn z organizmu. Podawano go również w przypadku duszności oraz mokrego kaszlu zalegającego w drogach oddechowych. Z kolei w tradycyjnej medycynie azjatyckiej imbir wykorzystywano jako środek przeciwreumatyczny o działaniu przeciwbólowym i hamującym stany zapalne. Leczyć miał lumbago, a miejscowo stosowany w postaci past – bóle zębów i migreny.

Ponadto uważano, że imbir sprzyja utracie wagi, a jako roślina przeciwbakteryjna był używany w ziołolecznictwie chińskim w terapii cholery. Pierwsze wzmianki o zastosowaniu imbiru w fitoterapii europejskiej można znaleźć w dziełach greckiego lekarza Dioscorydesa z I wieku n.e. Przede wszystkim stosowano go w zaburzeniach trawienia, stanach zapalnych jamy ustnej, bólach zębów oraz w leczeniu reumatyzmu.

Współczesne zastosowanie ekstraktu z imbiru lekarskiego

W dzisiejszych czasach ekstrakt z imbiru lekarskiego znajduje szerokie zastosowanie w wielu preparatach dostępnych w aptekach. Oto niektóre z nich:

Leki i wyroby medyczne

• Preparaty o statusie wyrobu leczniczego zawierające olejki lotne z imbiru, wskazane w zaburzeniach czynnościowych żołądka i jelit, problemach z zasypianiem, przeziębieniu oraz grypie.
• Syropy i pastylki do ssania zawierające ekstrakt z imbiru, stosowane w chorobie lokomocyjnej, już od 3. roku życia.

Suplementy diety

• Suplementy zawierające ekstrakt imbirowy, rumiankowy oraz witaminy z grupy B, łagodzące mdłości ciążowe.
• Gumy do żucia i tabletki dedykowane kobietom w ciąży, zawierające imbir.
• Preparaty doustne ze składnikiem imbirowym, wzmacniające stawy (kapsułki, tabletki, saszetki do sporządzania zawiesiny).
• Suplementy dla osób odchudzających się, w których imbir wspiera trawienie, przeciwdziała wzdęciom i przyspiesza przemianę materii.
• Herbatki imbirowe oraz płyny doustne usprawniające pracę przewodu pokarmowego.
• Mleczka neutralizujące kwasy żołądkowe oraz tabletki do ssania z dodatkiem imbiru, łagodzące zgagę.
• Gotowe mieszanki ziołowe przeciwko zgadze, zawierające m.in. imbir.
• Suplementy wzmacniające układ odpornościowy, poprawiające funkcjonowanie dróg oddechowych i działające przeciwzapalnie, z dodatkiem imbiru.
• Preparaty multiwitaminowe ze względu na potencjalną właściwość imbiru – zwiększanie odporności na zmęczenie.
• Preparaty wzmacniające pracę serca oraz poprawiające funkcjonowanie wątroby, zawierające ekstrakt z imbiru.
• Miody na odporność, lizaki przeciwko chorobie lokomocyjnej oraz cukierki imbirowe.

Kosmetyki

• Balsamy oraz olejki antycellulitowe z imbirem, rozgrzewające skórę, rozszerzające naczynia krwionośne, poprawiające ukrwienie i krążenie krwi w masowanych obszarach, niwelujące zastoje limfy i obrzęki.
• Szampony dla osób z włosami przerzedzonymi i wypadającymi, zawierające imbir w celu pobudzenia mikrokrążenia i odżywienia mieszków włosowych.
• Toniki na skórę z wyciągiem z imbiru, łagodzące zmiany chorobowe dzięki właściwościom przeciwzapalnym.
• Pasty do zębów oraz płyny do płukania ust z imbirem, łagodzące podrażnienia dziąseł, wykazujące aktywność przeciwgrzybiczą oraz działanie antybakteryjne, hamujące rozwój płytki nazębnej.
• Dezodoranty imbirowe, zapobiegające przykremu zapachowi potu dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym.
• Olejki do masażu erotycznego z imbirem, rozgrzewające, pobudzające mikrokrążenie miejsc intymnych i działające jak afrodyzjak.
• Balsamy do ust z imbirem, powiększające je i nadające wyraźniejszy kolor, a także chroniące przed rozwojem opryszczki.
• Kosmetyki fotoochronne z ekstraktem z imbiru, chroniące komórki skóry przed uszkadzającym działaniem wolnych rodników dzięki właściwościom antyoksydacyjnym.

Jak widać, ekstrakt z imbiru lekarskiego znajduje szerokie zastosowanie zarówno w preparatach przeznaczonych do użytku wewnętrznego, jak i w kosmetykach. Jego różnorodne właściwości terapeutyczne czynią go cennym składnikiem wielu produktów wspierających zdrowie i urodę.

Dawkowanie i sposób przyjmowania ekstraktu z imbiru

Dawkowanie ekstraktu z imbiru lekarskiego może różnić się w zależności od preparatu oraz wskazań do jego stosowania. Oto przykładowe zalecenia:

• Zapobieganie nudnościom i wymiotom podczas podróży: 0,5-2 g sproszkowanego kłącza imbiru pół godziny przed podróżą (dla osób dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia).
• Zapobieganie nudnościom ciążowym: 750 mg do 2 g sproszkowanego kłącza dziennie w dawkach podzielonych, przez okres 1-5 dni.
• Zapobieganie nudnościom pooperacyjnym i polekowym: 0,5-1 g sproszkowanego kłącza na godzinę przed zabiegiem.
• Dolegliwości trawienne: 0,25-1 g sproszkowanego kłącza imbiru trzy razy dziennie bądź 1,5-3 ml nalewki wykonanej w proporcji 1:10 z wykorzystaniem alkoholu 90%.
• Według WHO: 2-4 g sproszkowanego kłącza imbiru dziennie.

W przypadku dzieci dawki te powinny być o połowę niższe.

Ekstrakt z imbiru lekarskiego może być przyjmowany w różnych postaciach, takich jak:

• Susz
• Odwar
• Macerat
• Nalewka
• Intrakt
• Wyciąg
• Sok
• Syrop
• Olejek eteryczny
• Tabletka
• Kapsułka
• Miód ziołowy
• Maść
• Krem
• Plaster
• Płyn doustny
• Szampony i odżywki do włosów
• Żel na skórę
• Tabletki do ssania
• Proszek
• Pastylki do ssania

Niezależnie od formy, ważne jest, aby stosować się do zaleceń producenta i nie przekraczać zalecanych dawek.

Interakcje ekstraktu z imbiru z lekami i ziołami

Choć ekstrakt z imbiru lekarskiego uważany jest za środek bezpieczny, należy pamiętać o możliwych interakcjach z niektórymi lekami i ziołami. Oto najważniejsze z nich:

• Opisano przypadki wzmocnienia siły działania doustnych leków przeciwzakrzepowych pod wpływem imbiru, co objawiało się krwawieniami z nosa i podwyższonym wskaźnikiem INR.
• W badaniach in vitro wykazano, że 6-gingerol (substancja czynna imbiru) może hamować glikoproteinę P, co potencjalnie może zakłócać działanie leków będących jej substratami (np. leki przeciwnowotworowe, immunosupresyjne, przeciwwirusowe, przeciwwymiotne, leki nasercowe, inhibitory pompy protonowej).
• Ze względu na właściwości hipoglikemiczne należy zachować ostrożność przy stosowaniu imbiru wraz z lekami przeciwcukrzycowymi.

Ponadto należy skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem imbiru w przypadku chorób takich jak wrzody żołądka lub dwunastnicy, refluks żołądkowy, nadciśnienie, cukrzyca, choroby dróg żółciowych oraz zaburzenia krzepliwości krwi.

Potencjalne skutki uboczne i przedawkowanie ekstraktu z imbiru

Choć ekstrakt z imbiru lekarskiego uważany jest za środek bezpieczny w zalecanych dawkach, jego przedawkowanie może prowadzić do wystąpienia niepożądanych objawów. W badaniach na myszach laboratoryjnych określono toksyczność ostrą etanolowego wyciągu z kłączy imbiru, gdzie wartość dawki letalnej LD50 wyniosła 1551 ±75 mg/kg masy ciała zwierząt. Natomiast dla substancji czynnej 6-gingerolu LD50 wynosiła:

• 25,5 mg/kg masy ciała przy podaniu dożylnym
• 58,1 mg/kg masy ciała przy podaniu dootrzewnowym
• 250 mg/kg masy ciała przy podaniu doustnym

W badaniach na szczurach stwierdzono, że podawanie wysokich dawek wodnego ekstraktu z imbiru (500 mg/kg masy ciała) skutkowało obniżeniem poziomu hemoglobiny, wzrostem stężenia dehydrogenazy mleczanowej oraz zmniejszeniem ilości białek wątrobowych. Doszło również do zmian histopatologicznych w wątrobie i płucach.

Podawanie wysokich dawek ekstraktu imbirowego samcom szczurów (600 mg/kg masy ciała) przez ponad miesiąc spowodowało efekty androgenowe u zwierząt, takie jak zwiększenie masy jąder, podwyższenie poziomu testosteronu oraz zwiększenie ilości alfa glukozydazy w najądrzach.

Do opisanych u ludzi działań niepożądanych związanych ze stosowaniem imbiru należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zwykle o łagodnym charakterze (zmiana smaku w ustach, refluks, zgaga, biegunka, rozstrój żołądka, odbijanie, niestrawność). Przedawkowanie imbiru może prowadzić do powstania wrzodów żołądka, depresji ośrodkowego układu nerwowego oraz zaburzeń pracy serca (arytmie).

Przechowywanie i trwałość ekstraktu z imbiru

Aby zachować pełnię właściwości terapeutycznych ekstraktu z imbiru lekarskiego, należy zwrócić uwagę na właściwe warunki jego przechowywania. Preparaty zawierające ten surowiec powinny być przechowywane w suchym, chłodnym i zacienionym miejscu, w szczelnie zamkniętych opakowaniach. Należy również przestrzegać terminów ważności podanych na opakowaniu.

W przypadku świeżego kłącza imbiru najlepszym sposobem przechowywania jest umieszczenie go w suchym, przewiewnym miejscu, z dala od światła słonecznego. Można też zawinąć kłącze w oddychającą folię lub ręcznik papierowy i przechowywać w lodówce przez 3-4 tygodnie. Imbir można również mrozić, co nie wpływa znacząco na obniżenie jego wartości prozdrowotnych.

Alergiczne reakcje na ekstrakt z imbiru

Choć imbir nie należy do pokarmów wysoce alergennych, mogą zdarzyć się przypadki alergii czy nadwrażliwości na któryś z jego składników. Objawiać się to może bólami brzucha, biegunką, wysypką lub ogólnym pogorszeniem samopoczucia po spożyciu imbiru. Zwłaszcza przy pierwszym kontakcie z tą rośliną warto monitorować swoje reakcje.

Badania mutagenności korzenia imbiru przyniosły sprzeczne efekty – wykazały zarówno mutagenność, jak i antymutagenność w testowanych układach mikrobiologicznych. Dla surowca roślinnego nie przeprowadzono jednak analizy genotoksyczności.

Ekstrakt z imbiru a nadciśnienie tętnicze

Warto podkreślić, że ekstrakt z imbiru lekarskiego może obniżać ciśnienie tętnicze krwi. Przypisuje się mu właściwości przeciwagregacyjne i antymiażdżycowe, a także regulujące wartości cholesterolu we krwi. Jednak osoby już zażywające leki oddziałujące na układ krwionośny, w tym na krzepliwość krwi i ciśnienie krwi, nie powinny stosować imbiru bez konsultacji z lekarzem. Jednoczesne przyjmowanie tych środków może stwarzać ryzyko obniżenia ciśnienia poniżej wskazanej normy.